Psychologiczne skutki Covid-19

Do głównych czynników stresogennych, które niewątpliwie przyczynią się do powszechnego stresu psychicznego i zwiększonego ryzyka chorób psychicznych związanych z Covid-19, należą poważne niedobory w testach i leczeniu. Również można zaliczyć stosowanie nieznanych środków zdrowia publicznego naruszających wolności osobiste, a także znaczne i rosnące straty finansowe i sprzeczne doniesienia władz. Świadczeniodawcy mają do odegrania ważną rolę w radzeniu sobie z tymi emocjonalnymi konsekwencjami w reakcji na pandemię.

Kryzysy zdrowotne mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie, bezpieczeństwo i  dobrostan. Wyróżniają się z powodu braku bezpieczeństwa, dezorientacji, izolacji emocjonalnej i stygmatyzacji. W społecznościach można zauważyć negatywny skutek z  powodu spadku koniunktury gospodarczej, zamknięcia miejsc pracy i szkół, czy niewystarczających zasobów na leczenie i niewystarczającego rozłożenia potrzeb. Skutki te mogą prowadzić do szeregu reakcji emocjonalnych takich jak stres lub stan psychiczny. Również do skutków można zaliczyć niezdrowe zachowania, między innymi nadmiernego zażywania narkotyków oraz nieprzestrzegania wytycznych dotyczących zdrowia publicznego u osób chorych i ogółu społeczeństwa. Szeroko zakrojone badania nad zdrowiem psychicznym katastrof wykazały, że stres emocjonalny jest wszechobecny w populacjach dotkniętych klęskami żywiołowymi. Takie odzwierciedlenie również będzie można zauważyć w populacjach dotkniętych pandemią.

Po katastrofach większość ludzi jest odporna i nie ulega psychopatologii. W  rzeczywistości niektórzy ludzie odkrywają nowe mocne strony. Jednakże w  przypadku “tradycyjnych” klęsk żywiołowych, wypadków technicznych i umyślnych aktów masowego rażenia, głównym problemem jest zespół stresu pourazowego. Główną przyczyną jego wystąpienia jest spowodowanie narażeniem na urazy. Choroby naturalne, takie jak zagrażające życiu zakażenie wirusowe, nie spełniają aktualnych kryteriów dotyczących urazów koniecznych do rozpoznania PTSD . Niestety mogą z  nich wynikać inne choroby psychopatologiczne, takie jak depresja i zaburzenia lękowe.

Niektóre grupy mogą być bardziej podatne niż inne na psychospołeczne skutki pandemii. W szczególności osoby chore na tę chorobę, osoby o podwyższonym ryzyku zachorowania w tym osoby starsze, osoby o obniżonej odporności oraz osoby mieszkające lub przebywające w placówkach opieki społecznej. Osoby z wcześniej występującymi problemami medycznymi, psychiatrycznymi lub uzależnionymi od narkotyków są bardziej narażone na negatywne skutki psychospołeczne. W obecnej pandemii świadczeniodawcy są szczególnie narażeni na stres emocjonalny, ponieważ mogą być narażeni na kontakt z wirusem. Obawiają się zakażeń i opieki nad bliskimi, braku środków ochrony indywidualnej, oraz angażują się w emocjonalnie i etycznie obciążające decyzje dotyczące alokacji zasobów. Działania zapobiegawcze, takie jak wczesne wykrywanie problemów ze zdrowiem psychicznym, psychoedukacja i  wsparcie psychospołeczne, powinny koncentrować się na tych i innych grupach narażonych na niekorzystne skutki psychospołeczne.

Poza obciążeniami związanymi z samą chorobą, wytyczne dotyczące aresztu domowego (w tym nakaz aresztowania domowego, kwarantanny i izolacji) są dla wszystkich nowością i budzą niepokój oraz indywidualną i zbiorową reakcję ludzi. Niedawny przegląd następstw psychologicznych u osób poddanych kwarantannie i  świadczeniodawców może być pouczający. Wykazał wiele konsekwencji emocjonalnych, w tym stres, depresję, drażliwość, bezsenność, niepokój, dezorientację, gniew, frustrację, znudzenie i stygmatyzację związaną z kwarantanną. Do szczególnych czynników stresogennych należały wydłużone okresy pobytu w izolacji, niedostateczna opieka zdrowotna, trudności z zapewnieniem opieki medycznej i lekarstw, a także wynikające z tego straty finansowe. W pandemii bezterminowe areszty domowe dużych grup społecznych, najprawdopodobniej przyczynią się do pogorszenia sytuacji kryzysowej.

Możliwości monitorowania potrzeb psychospołecznych i wspierania bezpośrednich spotkań z pacjentami w praktyce klinicznej są w tym kryzysie poważnie ograniczone, przez zastosowanie aresztu domowego na dużą skalę. Usługi psychospołeczne, coraz częściej świadczone w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, są świadczone za pośrednictwem telemedycyny. W odniesieniu do Covid-19 ocena i  monitorowanie psychospołeczne powinny obejmować pytania dotyczące czynników stresogennych związanych z pandemią (takich jak narażenie na zakażone źródła, zakażeni członkowie rodziny, utrata bliskich i dystans fizyczny).

Rysunek 1. Obowiązkowe maseczki zasłaniające nos i usta

Źródło: https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2020-03-02/allegro-i-amazon-walcza-z-koronawirusem-blokuja-oferty-z-zawyzonymi-cenami/

Podczas wybuchu choroby zakaźnej reakcje psychiczne ludności odgrywają kluczową rolę zarówno w rozprzestrzenianiu się choroby, jak i w występowaniu stresu psychicznego i zaburzeń społecznych w czasie i po jej wystąpieniu. Niemniej jednak na ogół nie przeznacza się wystarczających środków na zarządzanie lub łagodzenie skutków pandemii dla zdrowia psychicznego i dobrego samopoczucia. Chociaż może to być zrozumiałe w ostrej fazie epidemii, kiedy systemy opieki zdrowotnej priorytetowo traktują testy, redukcję przenoszenia i krytyczną opiekę nad pacjentem. Trzeba zaznaczyć, że nie należy pomijać potrzeb psychologicznych i psychiatrycznych podczas zarządzania pandemią.

Jest ku temu wiele powodów. Powszechnie wiadomo, że czynniki psychologiczne odgrywają ważną rolę w przestrzeganiu środków ochrony zdrowia publicznego oraz w  sposobie postępowania z osobami zagrożonymi zakażeniami i  związanymi z tym stratami. Są to kwestie o decydującym znaczeniu, które należy wziąć pod uwagę przy zwalczaniu chorób zakaźnych. Reakcje psychologiczne na pandemie obejmują nieprzystosowanie, napięcie emocjonalne i reakcje obronne. Osoby podatne na problemy psychiczne są szczególnie narażone.

Wszystkie te cechy są wyraźnie widoczne podczas pandemii Covid-19. Badanie przeprowadzone na 1210 respondentach z 194 chińskich miast w styczniu i  lutym 2020 r. wykazało, że 54 % respondentów uznało psychologiczne skutki wybuchu Covid-19 za umiarkowane lub ciężkie. 29 % zgłosiło umiarkowane lub ciężkie objawy lękowe, a 17 % umiarkowane i ciężkie objawy depresyjne. Pomimo możliwych stronniczości, odsetek ten jest bardzo wysoki. Podczas wybuchu grypy H1N1 w 2009 r. (“świńska grypa”) badanie przeprowadzone na chorych psychicznie wykazało, że dzieci i pacjenci z zaburzeniami nerwicowymi byli zdecydowanie wyszczególniający się wśród osób, które wyrażały umiarkowane lub poważne obawy.

W tym kontekście, a także w miarę rozprzestrzeniania się pandemii Covid-19 na całym świecie, stawiane są hipotezy dotyczące szeregu skutków psychologicznych, które warto rozważyć teraz, a nie później.

Przede wszystkim należy uznać, że nawet w normalnych przypadkach osoby z  rozpoznaną chorobą psychiczną mają krótszą średnią długość życia i gorszy stan zdrowia fizycznego niż populacja ogólna.  W rezultacie osoby z istniejącymi wcześniej chorobami psychicznymi i zaburzeniami zażywania narkotyków są bardziej narażone na zakażenie. Covid-19 powoduje głównie zwiększone ryzyko wystąpienia problemów z  dostępem do testów i leczenia oraz zwiększone ryzyko wystąpienia negatywnych objawów choroby psychicznych i fizycznych.

Następnie spodziewa się znacznego wzrostu lęku i objawów depresyjnych u  osób bez wcześniejszej choroby psychicznej, z których część w odpowiednim czasie doświadczy zespołu stresu pourazowego. Istnieją już dowody na to, że możliwość ta była niedoceniana w Chinach podczas obecnej pandemii.

Pracownicy ochrony zdrowia i opieki społecznej są najbardziej narażeni na wystąpienie objawów psychicznych, zwłaszcza jeśli pracują w ochronie zdrowia w  SOR-ach czy ZRM-ach. Światowa Organizacja Zdrowia oficjalnie uznała ryzyko obciążeń psychofizycznych dla pracowników ochrony zdrowia. Zapoznanie się z  tematem w  większym zakresie pomogłoby w poradzeniu sobie z problemem jaki występuje w tej grupie zawodowej. Można by było również zapobiegać wypaleniu zawodowemu, depresji i zaburzeniom stresu pourazowego w dłuższej perspektywie.

Istnieje kilka środków, które można i należy podjąć, aby zminimalizować psychologiczne i psychiatryczne skutki pandemii. Jednym z nich jest zalecane zapewnienie ukierunkowanej interwencji psychologicznej grupom dotkniętym Covid-19, szczególne wsparcie dla osób o wysokim ryzyku zachorowalności psychicznej, podnoszenie świadomości i diagnozowanie zaburzeń psychicznych (zwłaszcza w opiece podstawowej i pogotowiu ratunkowym) oraz poprawę dostępu do interwencji psychologicznych (zwłaszcza online i za pośrednictwem smartfonów). Środki te mogą przyczynić się do zmniejszenia zachorowalności psychicznej w przyszłości lub jej zapobiec.

Rysunek 2. Personel medyczny pracujący z chorym na Covid-19

Źródło: https://www.termedia.pl/zalecenia/Zasady-postepowania-z-pacjentami-z-COVID-19-w-zakladzie-radiologii-rekomendacje,37651.html

Dominik Labun

Spis wykorzystanych źródeł:

1. N.Vindegaard, M.Eriksen Benros, „COVID-19 pandemic and mental health consequences: Systematic review of the current evidence”, Brain, Behavior, and Immunity Volume 89, 2020;

1. J. Ramírez - Ortiza, D. Castro - Quintero, ”Mental health consequences of the COVID-19 pandemic associated with social isolation”, Rev. colomb. anestesiol. vol.48 no.4, 2020;

1. K.M.Fitzpatrick,. C.Harris, G.Drawve, „Fear of COVID-19 and the mental health consequences in America”, Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 2020;

1. M.A.Hendaus, ”Remdesivir in the treatment of coronavirus disease 2019 (COVID-19): a simplified summary”, Journal of Biomolecular Structure and Dynamics , Volume 39, 2021;