Wpływ stresu oraz pandemii COVID-19 na nawyki żywieniowe wśród ratowników medycznych

Zawód ratownika medycznego jest związany z działaniem przewlekłego stresu. Jednak wystąpienie nieznanego i nie widocznego wroga jakim był wirus COVID-19 zwiększyło odczuwanie większego napięcia i niepewności. Prawidłowe nawyki żywieniowe i aktywność fizyczna zwiększają odporność organizmu oraz łagodzą przebieg infekcji [1].

Wybuch pandemii był wyzwaniem dla społeczeństwa, a w szczególności dla ochrony zdrowia. Pojawiły się konsultacje zdalne oraz ograniczano kontakt z drugim człowiekiem, jednak w przypadku zespołów ratownictwa medycznego taka forma pracy była niemożliwa. Obowiązkiem było stosowanie przez ratowników medycznych środków ochrony indywidualnej czyli masek i kombinezonów ochronnych. Często pracownicy ochrony zdrowia przebywali wiele godzin w kombinezonach i nie mieli możliwości na przerwę, aby zjeść posiłek [2]. Kiedy taka możliwość się pojawiła to najczęściej sięgano po produkty dostępne na stacjach paliw. Stres w wyniku pandemii może przyczynić się do jedzenia pokarmów szybko i do sytości. Ponieważ spożywanie posiłków, szczególnie o wysokim indeksie glikemicznym daje uczucie spokoju i nagrody [3].

Bodźce zewnętrzne zmieniają stan psychofizyczny człowieka, ze stanu czuwania na stan gotowości do walki. Gdy ten stan jest przewlekły dochodzi do dezorganizacji pracy i pogorszenia funkcjonowania układu odpornościowego[1,2].Przeprowadzono badania, w roku 2002-2003 podczas epidemii SARS i wykazano, że wprowadzona kwarantanna stanowiła duże ryzyko wystąpienia zaburzeń stresowych [4]. Pracownicy zespołów ratownictwa medycznego pracują o każdej porze dnia oraz nocy, takie zakłócenia w rytmie okołodobowym niosą ryzyko wystąpienia zaburzeń poznawczych, chorób układu pokarmowego i krążenia. Odpowiednia higiena snu i prawidłowe nawyki związane ze snem w przypadku ratowników medycznych często są niemożliwe [5]. Nadwaga dodatkowo może upośledzać funkcje odpornościowe i zwiększyć ryzyko zachorowania na choroby zakaźne w tym na COVID-19 [6]. Na kształtowanie nawyków żywieniowych wpływają takie czynniki jak: czynniki biologiczne, społeczno-kulturowe, ekonomiczne i psychologiczne [7]. Bodziec stresowy może działać na dwa sposoby, w zależności od cech osobniczych, skłania do sięgania po pokarm albo zmniejsza uczucie głodu. Dzieje się tak na skutek spadku poziomu serotoniny w mózgu [7]. Dlatego w czasie pandemii ratownicy medyczni mogli mieć większą skłonność do sięgania po słodycze oraz produkty przetworzone. Serotonina bierze udział w regulacji nastroju, dlatego na skutek stresu spada jej poziom w mózgu, co zwiększa prawdopodobieństwo częstszego spożywania węglowodanów prostych. Wzrasta również poziom kortyzolu, który przyczynia się, do zwiększenia apetytu. W badaniu Brunner E. i wsp. stwierdzono, że przewlekły stres w pracy sprzyja wystąpieniu otyłości [8]. Reakcja na stres różni się u osób z prawidłową masą ciała od osób z otyłością. Osoby otyłe częściej się objadają, natomiast osoby z niedowagą głodzą, na skutek stresu. Jedzenie zapewnia poczucie bezpieczeństwa i podtrzymania relacji, może być równie wyrazem troski, kontroli lub manifestacji. Pokarm kojarzony jako smaczny może zmniejszyć odczuwany stres. Najczęściej w sytuacji stresu i smutku społeczeństwo sięga po czekoladę [9,10].

Wystąpienie globalnej pandemii SARS-CoV-2 zmieniła życie codzienne społeczeństwa, na całym świecie, w szczególności pracowników ochrony zdrowia. W Polsce na początku trwania pandemii zaobserwowano wzrost spożycia pokarmów, u osób dorosłych. Sytuacja wpłynęła na zmiany zachowań żywieniowych i stylu życia, głównie z przyczyny odczuwalnego stresu, spowodowanego izolacją, obawą o zakażenie i utratę dochodów. Zestresowane społeczeństwo w trosce o własne zdrowie domagało się od ekspertów wskazania sposobów zapobiegania choroby. Zebranie potwierdzających dowodów, które dowiodą pozytywne lub negatywne działanie w walce z wirusem wymaga czasu, a okres pandemii dodatkowo utrudnia prowadzenie badań. Zostały, więc wydane zalecenia żywieniowe na podstawie już obecnych udokumentowanych zaleceń żywieniowych i je zmodyfikowano[11].

Stres oraz wahania rytmu okołodobowego w grupie ratowników medycznych w czasie pandemii COVID-19 spowodował zmianę nawyków żywieniowych na niekorzystne. Dobrym rozwiązaniem wprowadzenia prawidłowego sposobu odżywiania jest uwzględnienie w diecie pewnych schematów. Stosowanie diety pudełkowej do pracy, wcześniejsze przygotowanie prawidłowo zbilansowanego posiłku, zawierającego porcję warzyw oraz białka. W miarę możliwości należy utrzymać umowne godziny posiłków i nie ulegać pokusie podjadania. Nawadniać regularnie organizm, spożywając wodę mineralną i zrezygnować z słodzonych napoi. Spożywać trzy razy w tygodniu tłuste ryby. Zalecana jest również suplementacja kwasów omega-3 oraz probiotyku. Dzięki tym zmianom możliwe jest zwiększenie odporności organizmu, zmniejszenie ryzyka chorób oraz poprawa nawyków żywieniowych w grupie ratowników medycznych.

Zuzanna Gawlitta - Segieth

1.Pearman A.,Hughes M., Smith E, Emily L.Age. Differences in risk and resilience factors in COVID-19-Related Stress. The journals of gerontology. Series Psychological sciences and social sciences, 2021, s.38–44.

2.Filipiak K., Dzieciątkowski T., Koronawirus SARS-CoV-2 - zagrożenie dla współczesnego świata, Warszawa: wydawnictwo lekarskie PZWL, 2021.

3. Dallman MF., Pecoraro N., Akana SF., Gomez F., Chronic stress and obesity: a new view of „comfort food”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 2003, s.100,11696–701.

4.Gawda P., Zieliński G., Zawadka M., Byś A., Trening zdrowia – czyli o przygotowaniu organizmu do walki z COVID-19, Polish J Public Heal., 2019, s.129,132-137.

5.Ciupa A., Zaburzenia snu jako odpowiedź na nieprawidlowe odżywianie oraz zachwianie równowagi psychofizycznej w dbie pandemii Covid-19, Foodforum, 2020, nr.6.

6.Name J., Souza A., Vasconcelos A., Prado PS., Pereira CPM., Zinc, Vitamin D and Vitamin C. Perspectives for COVID-19 with a Focus on Physical Tissue Barrier Integrity.Frontiers in Nutrition, 2020, s.7,1-14.

7 Potocka A., Mościcka., Stres oraz sporoby radzenia sobie z nim, a nawyki żywieniowe wśród osób pracujących. Medycyna Pracy, 2011, s. 62,377–388.

8. Brunner EJ., Chandola T., Marmot MG., Prospective Effect of Job Strain on General and Central Obesity in the Whitehall II Study. Am J Epidemiol, 2007s.165.

9. Dallman MF., Pecoraro N., Akana SF., Gomez F., Chronic stress and obesity: a new view of „comfort food”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 2003 ,s.100,11696–701.

10.Gombart A.F.,Pierre A., Maggini S.A., Review of Micronutrients and the Immune System–Working in Harmony to Reduce the Risk of Infection.Nutrients, 2020 nr.12, s.236.

11.Wądołowska L., Drywień M., Hamułka J., Socha P., Borawska M., Czarnocińska J., Zalecenia żywieniowe podczas pandemii COVID-19 . Stanowisko Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka Polskiej Akademii Nauk Dietary recommendations during the COVID-19 pandemic . Statement of the Committee of Human Nutrition Science of the Polish Academy of Sc. 2021, s .289–98.